Prehistorie: grafheuvels en urnenvelden

Alphen is gelegen op een dekzandrug, die zich uitstrekt van zuid naar noord, aan de oostkant begrensd door het dal van de Leije (Donge) en aan de westzijde aflopend naar de lage gronden op de oostelijke oever van de Mark. Van oudsher een mooie plek om te wonen!

Op de hoogste gronden van Brabant zijn vuurstenen werktuigen gevonden die ouder zijn dan 40.000 jaar. Deze werden gebruikt door kleine groepen mensen, die als jagers rondtrokken op zoek naar wild. Van zo’n 10.000 jaar geleden (!) zijn er in Alphen ook vuurstenen pijlpunten gevonden.

Vanaf zo’n 3900 jaar geleden begonnen kleine gemeenschappen zich te vestigen in Brabant. Zij lieten sporen van boerderijtjes en grafmonumenten na. In 1953 werd op de Kiek aan de Oude Tilburgsebaan een grafheuvel opgegraven, waar kon worden aangetoond dat al 3500 jaar geleden er nieuwe bijzettingen werden uitgevoerd. In 1961/62 werd een grote ringwalgrafheuvel uit de vroege Bronstijd bij Kwaalburg gelokaliseerd en onderzocht. De heuvel werd gereconstrueerd en is nog altijd te bezoeken. Dit is de enige nog zichtbare herinnering in het veld uit deze tijd in Alphen, hoewel de grafheuvels op de Regte heide gevoelsmatig ook bij Alphen en Riel horen…. Er zijn echter op vele andere plekken in Alphen urnenvelden en grafheuvels ontdekt en afgegraven: op de Dekt, op het Hondseind, op de Boslust (Molenheide, bij de oude pastorie, Keutelberg) en bij de Leeuwerckeneijck.  In recentere jaren zijn er op de Kerkakkers en de Ligt voor het eerst erven gevonden uit deze urnenveldentijd.

Met het verdrag van Malta (1992) is afgesproken om bodem erfgoed beter te beschermen, met als gevolg dat meer structureel archeologisch onderzoek wordt uitgevoerd en er regels zijn voor personen die met een metaaldetector op zoek gaan. Maar ver voor dit verdrag, de verslagen komen al vanaf 1791/1792 (!), is er veel in de Alphense grond gespit om onderzoek te doen. Veel opgegraven spullen zijn verdwenen, maar veel is gelukkig ook bewaard gebleven, ook uit deze periode. Veel aardewerk, maar ook zijn in Alphen pijlpunten en enkele stenen bijlen gevonden. Niet alleen in het Leidens Rijksmuseum van Oudheden of het Noordbrabants museum, maar vooral ook in ons eigen streekmuseum in Alphen. Een bezoek is de moeite waard!

de grafheuvel op Kwaalburg

Bronnen/Meer lezen:

• Colijn, J.E., H.J.L.C. Koopmanschap, G.J. Sophie (2019) IVO-P en Archeologische Opgraving De Ligt IV Alphen, gemeente Alphen-Chaam, Antea Group Archeologie 2018/75
• Hendriks, Johan en Jan van Eijck (2016), Het Verhaal van Alphen, Een uitgave van de Heemkundekring ‘Carel de Roy’ in samenwerking met Stichting Streekmuseum Alphen
• Koning, J. (2005) Alphen in de vijfde eeuw. Definitieve opgraving van een vroegmiddeleeuws nederzettingscomplex op de Kerkakkers te Alphen (Alphen-Chaam), Amersfoort (ADC Rapport 518).
• Mostert M. (2013) Alphen Centrumplan Opgraving BAAC rapport A-11.0133
• Verhagen, J.H. (1997) De grafheuvels en urnenvelden in Baarle-Nassau, Alphen en Riel, De geschiedenis van twee eeuwen onderzoek, Bijdragen tot de studie van het Brabants Heem 38