Molens in Alphen
Prachtige molens, maar helaas bezienswaardigheden die er niet meer zijn.
Voor een kleiner dorp als Alphen erg bijzonder: het had al van voor 1400 maar liefst twee molens die tegelijkertijd dienst deden. Beide zijn verdwenen in de 20e eeuw door vernieuwing in techniek: de komst van de motorgedreven maalsystemen. De ironie is dat heden ten dage er weer enorme belangstelling is voor plaatsen van nieuwe windmolens. In Alphen is het idee om die op achter op Boshoven te plaatsen, maar dat idee stuit op veel weerstand. Boshoven is ook de plaats van een eerder verdwenen molen, al (ruim) voor 1422 stond hier mogelijk Alphens oudste molen, de voorganger van de molen van Hof ter Brake op de Boslust.
Broeder Henrick de Bye omschrijft de Johannietersgoederen in 1422. Blijkbaar stond de molen eerst op Boshoven, want daar wordt genoemd “van eene stucxken lands te Boschove acker dair onse molen van der Braken voormaels op te staen plach en noch gheheite is die Molenhofstad.“
Nog eeuwen daarna wordt het perceel molenhof genoemd. Dit nog hoog gelegen perceel is te vinden tegen de gemeentegrens richting Baarle links (oost van de straat).
De (stenen) heimolen “de Hoop” van Hof ter Brake op de Boslust
Op de heide bouwden de Johannieters hun nieuwe molen dus voor 1422. Bij deze Brakemolen heeft eerst geen huis gestaan. De molenaars die de molen pachten wonen veelal in de omgeving. In 1682 wordt de molen hersteld, mogelijk is de molen rond die tijd vervangen door een stenen molen. Vermoedelijk is kort vóór 1730 een huis geplaatst, want op de gemaallijsten wordt voor het eerst molenaar Cornelis Schricx en zijn gezin vermeld. De verpachting van 1739 noemt ook het huis en erf en de naam “De Hoop” voor het eerst. In 1800 wordt Pieter van Gorp pachter van de molenaar voor 12 jaar. Bij de overgang naar nationaal domein wordt in 1807 de molen beschreven als “steenen wind koornmolen met huis, hovinge en erve, genaamd De Hoop en anderhalf bunder land en weide.” In 1809 wordt de molen beschadigd door een stormwind en buiten bedrijf gesteld. Familie van Gorp koopt in 1816 de heimolen voor afbraak van domeinen. De molen blijft echter actief draaien onder deze familie. In 1921 komt het aan Franciscus Martens, die het molenbedrijf naar de hoek Molenbaan en de Sint Janstraat, waar nog altijd het gebouw van de graanmaalderij te zien is. De windmolen wordt in 1932 gesloopt.
De (houten) akkermolen op de Baarleseweg.
De heren van Breda hebben hier ook al vroeg een molen gesticht, wellicht als tegenwicht voor de toenemende invloed van de Johannieters. Rond 1570 staat er al een molenhuis bij, de honderdste penning noemt “tot Alphen in de acker staet noch een een wyndtmoolen eertijds toebehoort heere van Leck die Claes Anthonis Wijnen in hueren heeft jaerlijcx 80 rijnsgulden en deselve een woonhuijs.”
De molen komt via de heren van Breda, genaamd van Polanen van der Leck, aan de heren van Bergen op Zoom: de graven van Bergh, etc. Dit duidt op hoge ouderdom, het huwelijk van Otto van der Leck van de erfdochter van den Bergh is van omstreeks 1395. Otto’s vader Jan II van Polanen werd al met van der Leck aangeduid en was, zoals zijn vader en vorige rechtsopvolgers heer van Breda en ondermeer Alphen. Jan van Polanen sterft in 1378 en dus lijkt de molen van voor die tijd.
De archieven melden dat deze windkorenmolen op 1 Augustus 1674 is omgewaaid, maar binnen een jaar is opgericht.
In de Franse tijd komt de molen aan domeinen die het verkopen in 1812 aan familie van Gorp – van Baal. Nakomelingen blijven in bezit van de molen, totdat ze deze in 1918 te koop aanbieden voor afbraak. In 1919 wordt daadwerkelijk afbraak genoemd. Dit is mogelijk slechts de beëindiging van het bedrijf, want het kadaster toont veiling in 1927 en de graan- en oliemolen komen aan Petrus de Leeuw, waar pas in 1941 sloop wordt vermeld.
Onlangs lijkt er een afbeelding gevonden te zijn van deze houten molen, gemaakt rond de Eerste Wereldoorlog.
Waar te vinden:
- Boslust 5 (afgebroken, geen restant), molenhuis sterk verandert op Boslust 11
- Graanmaalderij Sint Janstraat 24
- afgebroken, boerderij Baarleseweg 50
Bronnen/Meer lezen
- Erens, M.A. (1978) Alphen in de baronie van Breda
- Hardeveld, G (1988) de Molens van Alphen en Riel in de Runstoof jaargang 11.2 en Gorp, Gerry van (2018) In de voetstappen van onze voorvaderen in jaargang 41.4
- Swart, E.A.A.M. de (2013) Bewonersgeschiedenis Terover Alphen NB
- Esselink, Erwin (2020) Speuren op de akkers: foto van verdwenen akkermolen ontdekt! in de Runstoof jaargang 43.2