Chaam in de 19e eeuw
De Fransen vielen in 1793 de regio binnen. Ze eisten betalingen, leveringen en diensten. Ook moesten Brabanders in Franse dienst tot ver in Europa meevechten. Maar de Fransen brachten ook hervorming met zich mee: meer democratie en meer registratie, wat leidde tot instanties als de Burgerlijke stand, een Bevolkingsregister en het Kadaster. Chaam werd een zelfstandige gemeente in 1810! In 1823 werd een eigen raadhuis gebouwd. Chaam telde ruim 1100 inwoners.
Ook werden de katholieken gelijkgesteld aan andere godsdiensten. In 1798 waren er zo’n 40 protestanten in Chaam, nauwelijks 5% van de bevolking. De hervormde gemeente werd gecombineerd met die van Gilze, Alphen en Baarle. Mede hierdoor was de naasting van de katholieken van de kerk van Chaam niet succesvol. Pas in 1842 werd de schuurkerk bij de Pelikaanhoeve verruild door nieuwe RK kerk aan de Dorpsstraat. Daarbij kwam ook een RK begraafplaats en pastorie. Inmiddels was ook het goed van de abdij van Tongerlo verkocht. Bij wet moest een nieuw kerkhof worden aangelegd, wat in 1828 aan de Spiegelhoek (nu Kapelweg) gebeurde.
Met de Belgische Opstand kwam Chaam (opnieuw) aan de grens te liggen. Elf bataljons hadden de Chaamse hei als verzamelplaats. Vele soldaten werden ingekwartierd bij burgers.
Dominee Schotel (1807-1892) was van 1841 tot 1846 predikant in Chaam. Hij was een bekend schrijver op cultuurhistorische gebied. Hij laat ook wat herinneringen over Chaam na uit die tijd: “in de zomer een aards paradijs, in de winter een afgelegen eenzaam oord omgeven door water.” Hij versoepelde de relaties met de katholieken en schonk een groot kruis voor de toren van de RK kerk.
De kwaliteit van het onderwijs was niet altijd even best, in de jaren vijftig waren er veel klachten over de openbare school. In 1858 werd een nieuw gebouw met woning gebouwd aan de Ulicotenseweg 2 (pas in 1983 gesloopt). Dit maakte geen einde aan de klachten. Geen verrassing is dat het RK kerkbestuur besloot tot oprichten van het Sint Jozef klooster met school. Het gebouw aan de Gilzeweg dateert van 1882. Vele religieuzen werkten in het onderwijs.
Chaam was nog vooral een agrarische dorp: bebouwing in de gehuchten en langs de Dorpsstraat. Er was beperkte lokale nijverheid. Wel ontstonden er twee molens: in het dorp en op de Dasmus. Vanaf 1844 was er werk op de opgerichte veldsteenoven. De weg naar Breda werd verhard in 1856 en naar Baarle in 1858. Dit zorgde voor meer vracht- en personenverkeer.
Aan het einde van de 19e eeuw werd er door Staatsbosheer begonnen met de ontginning en stichting van de bossen. Toen vooral met het oog op houtproductie, maar tegenwoordig is het profijt de prachtige natuur en het toerisme daaraan verbonden.
Bronnen/Meer lezen:
- www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/sint-jozefklooster-in-chaam
- Vroon, Bram (2006), Vier eeuwen protestantisme in het zuidenoosten van de Baronie van Breda