Katholieke emancipatie

Vanaf 1793 zit Alphen weer volop met militaire lasten: levering aan de geallieerden: Staatsen, Engelsen en Pruisen. Bij de eerste inval van de Fransen in 1793 kreeg Alphen ook inkwartiering. De Fransen trokken zich snel terug, maar dat was tijdelijk. In juli 1794 lagen nog Nederlandse regimenten te Hoogstraten en stadhouder prins Willem V was op 23 juli in Baarle gestationeerd. Maar al eind augustus verschijnt al opnieuw een Franse vertegenwoordiger, in september worden vele leveringen geëist door de Fransen. Op 16 november 1794 wordt in Alphen de vrijheidsboom geplant en is de Franse heerschappij een feit. Die overheersing brengt Alphense jongemannen tot ver over de grens werkend en vechtend namens een ‘vreemde’ heer, niet iedereen kwam thuis….. En de thuisblijvers bleven last houden van vorderingen.

De Fransen brengen in heel Nederland een meer duidelijke administratie en scheiding van staat en kerk. Tot 1810 waren Alphen en Chaam een (rechts)bestuurlijke eenheid. Napoleon koppelde Chaam echter los en Riel werd bij Alphen tot één gemeente gevoegd. Alphen telde zo’n 1100 inwoners, Riel bijna 350. Er komt een burgerlijke stand en aanzet tot het kadaster. De bezittingen van de abdij van Tongerlo worden tijdens de Franse tijd tot (overheids-)domeingoed verklaard en later verkocht aan vooral protestantse gefortuneerden.

De Fransen zijn al jaren weg, als in 1820 bij koninklijk besluit de kerk terug aan de katholieken komt. Voor de slechts enkele hervormde Alphense gezinnen wordt het huidig heemkundig streekmuseum als kerkje gebouwd. De pastoor verhuisde in 1839 van de pastoriehoef op de Boslust naar het dorp.

In 1827 is voor het eerst een topografische kaart bekend van het hele grondgebied van Alphen en Riel. En deze kadasterkaart is meteen erg gedetailleerd en geeft informatie over woningen, percelen, gebruik, waarde en eigenaar. Ruim 65% van de gemeente bestaat uit heide, 20% uit bouwland, 8% uit weiland en minder dan 5% uit bos/hakhout. Er staan ruim 200 woningen veelal met bijgebouwen zoals een schuur, schop en/of bakhuisje. Maar ook zijn in Alphen te vinden brouwerijen, looierijen, smederijen, 2 molens, 2 oliemolens, de kerk, het protestants kerkje en een school. De school wordt op die kaart nog ten zuiden van de kerk weergegeven, maar in 1829 kon een nieuw schoolhuis verder op in de Kerkstraat (nu Raadhuisstraat) in gebruik worden genomen. Ook nieuw was de katholieke schoolmeester Bierens, die nog maar net de nog hervormde Pieter Wijgers had vervangen, die maar liefst van 1777 tot 1826 onderwijzer was geweest!

De Belgische ‘revolutie’ zorgde voor wederom militaire reuring. Nederland legerde 13000 militairen in het kamp van Rijen nabij. En op 2 augustus 1831 werd de grens bij Poppel overgestoken als aanvang van de op zich succesvolle Tiendaagse Veldtocht. Verschillende Alphense jongemannen worden wederom opgeroepen en wederom komen ze niet allemaal terug op geboortegrond…

Bronnen/Meer lezen:

• Erens, M.A. (WO2, uitgave 1978) Alphen in de baronie van Breda, deel III t/m VI
• Swart, ir. E.A.A.M. de (te publiceren), Alphen en Riel rond 1830, de eerste Kadastrale gegevens uitgewerkt en geanalyseerd